بررسی جهانی مجازات اعدام؛ از لغو گسترده تا رکورد نگرانکننده اعدام زنان در ایران
مجازات اعدام بهعنوان شدیدترین و بحثبرانگیزترین نوع کیفر، همواره مورد انتقاد حقوقدانان، جرمشناسان و مخالفان این مجازات بوده و از سوی بسیاری، خشنترین شکل مجازات کیفری دانسته میشود.
در دهههای اخیر، بهویژه از نیمه قرن بیستم به اینسو، موج مخالفتها با اعدام باعث شده است که شمار زیادی از کشورها این مجازات را بهطور کامل از قوانین خود حذف کنند یا هرچند آن را در قوانین نگه دارند، اما عملاً اجرا نکنند. با این حال، هنوز کشورهایی وجود دارند که مجازات اعدام را به رسمیت میشناسند و آن را اجرا میکنند.
بر اساس وضعیت اجرای مجازات اعدام، کشورهای جهان به چهار گروه تقسیم میشوند:
در گروه نخست، ۱۱۳ کشور قرار دارند که اعدام را بهطور قطعی لغو کردهاند.
گروه دوم شامل ۲۳ کشوری است که اگرچه اعدام در قوانینشان پیشبینی شده، اما در عمل آن را اجرا نمیکنند.
گروه سوم متشکل از ۹ کشور است که اعدام را برای جرایم عادی لغو کردهاند، اما در جرایم بسیار سنگین همچنان حفظ نمودهاند.
در نهایت، ۵۴ کشور در گروه چهارم قرار دارند که مجازات اعدام هم در قوانینشان وجود دارد و هم بهطور عملی اجرا میشود.
در میان کشورهای گروه چهارم، برخی دولتها با صدور گسترده احکام اعدام و اجرای سریع آن شناخته میشوند. کشورهایی مانند چین، ایران، عربستان سعودی، ویتنام، کوریای شمالی و ایالات متحده امریکا در صدر این فهرست قرار دارند. در عین حال، برخی از این کشورها از جمله چین، ویتنام و کوریای شمالی، اجرای اعدام را بهصورت محرمانه انجام میدهند و آمار رسمی در این زمینه منتشر نمیکنند؛ موضوعی که کار تهیه گزارشهای دقیق بینالمللی را با دشواری روبهرو ساخته است.
با وجود اجرای اعدام در این کشورها، آمارها نشان میدهد که این مجازات بهطور کلی کمتر در مورد زنان اعمال شده است. برای نمونه، در ۲۵ سال گذشته، با آنکه در افغانستان در مواردی احکام اعدام علیه زنان صادر شده بود، اما هیچ مورد اجرای اعدام زنان ثبت نشده است.
در مقابل، ایران از جمله کشورهایی است که در اجرای مجازات اعدام، تفاوت چندانی میان زنان و مردان قایل نشده است. بر اساس گزارشها، تنها در یک سال گذشته ۵۲ زن در ایران اعدام شدهاند که بالاترین رقم ثبتشده در سطح جهان به شمار میرود. این در حالی است که در همین بازه زمانی، عربستان سعودی ۹ زن، مصر و یمن هر کدام ۲ زن و عراق یک زن را اعدام کردهاند. آمار مربوط به چین، ویتنام و کوریای شمالی در این زمینه در دسترس نیست.
همچنین تا حدود سال ۲۰۱۰، مقامات عدلی و قضایی جمهوری اسلامی ایران اطلاعات دقیقی درباره شمار اعدامشدگان منتشر نمیکردند. از همینرو، آمار کلی اعدامها از سال ۱۹۷۹ تا ۲۰۱۰ مشخص نیست. اما دادههای موجود نشان میدهد که بین سالهای ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۴ دستکم ۲۴۱ زن در ایران اعدام شدهاند. تنها در سال ۲۰۲۴، این رقم ۳۱ نفر بوده و از سال ۲۰۲۴ تا کنون، شمار زنان اعدامشده به ۵۲ تن رسیده است؛ آماری که هم رکورد جهانی و هم بالاترین میزان در یک دهه اخیر در ایران محسوب میشود.
بر اساس این گزارشها، بیشترین احکام اعدام در ایران به جرایمی چون قتل، جرایم مرتبط با مواد مخدر، جاسوسی و اتهاماتی مانند قیام و بغاوت علیه نظام نسبت داده میشود.
در حالی که در بسیاری از نظامهای حقوقی، محاکم با استفاده از «رأفت قضایی» بهویژه در مورد زنان، مجازاتهای سبکتری نسبت به مردان صادر میکنند، آمارهای منتشرشده نشان میدهد که نظام قضایی ایران در سالهای اخیر با شدت عمل بیشتری برخورد کرده و حتی در مورد زنان نیز کمتر به این اصل حقوقی تکیه کرده است.
این دیدگاه را نصرالله ستانکزی، استاد پیشین دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه کابل و آگاه مسائل سیاسی و بینالمللی، در یادداشتی تحلیلی مطرح کرده است. مسئولیت محتوای این دیدگاه، مطابق روال معمول، بر عهده نویسنده آن است.
