اما و اگرهایی که تهران و واشنگتن را به جنگ می‌رساند

پنجم‎ ‎ماه‎ ‎می، ‎ ‎مشاور‎ ‎امنیت‎ ‎ملی‎ ‎امریکا، جان‎ ‎بولتون، ‎بیانیه ای‎ ‎هشدارآمیز‎ ‎خطاب‎ ‎به‎ ‎ایران‎ ‎منتشر‎ ‎کرد. ‎او‎ ‎اعلام‎ ‎کرد‎ ‎که‎ ‎آمریکا‎ ‎ناو‎ ‎هواپیمابر‎ ‎آبراهام‎ ‎لینکلن‎ ‎را‎ ‎به‎ ‎همراه‎ ‎بمب افکنهای‎ ‎خود‎ ‎راهی‎ ‎منطقه‎ ‎خلیج فارس‎ ‎میکند‎ ‎تا‎ ‎پیغامی‎ ‎جدی‎ ‎به‎ ‎تهران‎ ‎بدهد‎ ‎که‎ ‎هر‎ ‎گونه‎ ‎اقدام‎ ‎خصمانه‎ ‎علیه‎ ‎امریکا‎ ‎یا‎ ‎متحدان‎ ‎آن‎ ‎پاسخی‎ ‎کوبنده‎ ‎دریافت‎ ‎خواهد‎ ‎کرد.

‎وی‎ ‎افزود‎ ‎که‎ ‎امریکا‎ ‎به‎ ‎دنبال‎ ‎جنگ‎ ‎با‎ ‎تهران‎ ‎نیست‎ ‎اما‎ ‎آمادگی‎ ‎دارد‎ ‎که‎ ‎به‎ ‎هر‎ ‎اقدامی‎ ‎پاسخ‎ ‎دهد. ‎هنوز‎ ‎آشکار‎ ‎نیست‎ ‎که‎ ‎دلیل‎ ‎اعزام ‎این‎ ‎ناوگان‎ ‎و‎ ‎لحن‎ ‎تند‎ ‎بولتون‎ ‎چیست. ‎گمانه زنی های‎ ‎نخست‎ ‎این‎ ‎بود‎ ‎که‎ ‎این‎ ‎اقدام‎ ‎در‎ ‎پاسخ‎ ‎به‎ ‎تحرکات‎ ‎شبه نظامیان‎ ‎شیعه‎ ‎عراقی‎ ‎برای‎ ‎حمله‎ ‎به‎ ‎نظامیان‎ ‎آمریکایی‎ ‎انجام‎ ‎شده‎ ‎است. ‎احتمال‎ ‎دیگر‎ ‎این‎ ‎است‎ ‎که‎ ‎اسراییل‎ ‎درباره‎ ‎تصمیم‎ ‎تهران‎ ‎برای‎ ‎انجام‎ ‎عملیات‎ ‎علیه‎ ‎اهداف‎ ‎آمریکایی‎ ‎در‎ ‎منطقه‎ ‎به‎ ‎واشنگتن‎ ‎هشدار‎ ‎داده‎ ‎است. ‎یک‎ ‎مقام‎ ‎امریکایی‎ ‎اظهار‎ ‎کرده‎ ‎که‎ ‎این‎ ‎اعزام‎ ‎با‎ ‎هدف‎ ‎آمادگی‎ ‎در‎ ‎برابر‎ ‎اقدامات‎ ‎احتمالی‎ ‎ایران‎ ‎یا‎ ‎گروههای‎ ‎نیابتی‎ ‎آن‎ ‎انجام‎ ‎شده‎ ‎است‎ ‎اما‎ ‎وی‎ ‎افزود‎ ‎که‎ ‎نشانه ای‎ ‎از‎ ‎تهدید‎ ‎فوری‎ ‎دیده‎ ‎نشده‎ ‎است.

‎هشدار‎ ‎بولتون‎ ‎در‎ ‎شرایطی‎ ‎منتشر‎ ‎شده‎ ‎که‎ ‎طی‎ ‎یک‎ ‎سال‎ ‎اخیر‎ ‎شاهد‎ ‎بالا‎ ‎رفتن‎ ‎سطح‎ ‎تنش‎ ‎میان‎ ‎ایران‎ ‎و‎ ‎آمریکا‎ ‎هستیم.

هدف‎ ‎فشار‎ ‎بر‎ ‎ایران

‎دولت‎ ‎ترامپ‎ ‎ماه‎ ‎گذشته‎ ‎اعلام‎ ‎کرد‎ ‎که‎ ‎معافیت‎ ‎خریداران‎ ‎نفت‎ ‎ایران‎ ‎را‎ ‎دیگر‎ ‎تمدید‎ ‎نخواهد‎ ‎کرد. ‎قصد‎ ‎کاخ‎ ‎سفید‎ ‎این‎ ‎است‎ ‎که‎ ‎شاهرگ‎ ‎تغذیه‎ ‎اقتصاد‎ ‎ایران‎ ‎را‎ ‎قطع‎ ‎کند. ‎ایران‎ ‎نیز‎ ‎در‎ ‎پاسخ‎ ‎تهدید‎ ‎به‎ ‎بستن‎ ‎تنگه‎ ‎هرمز‎ ‎کرده‎ ‎است.

 

تهران می گوید ‎راههای‎ ‎دیگری‎ ‎نیز‎ ‎برای‎ ‎اخلال‎ ‎در‎ ‎صدور‎ ‎نفت‎ ‎رقبای‎ ‎منطقه ای‎ ‎خود‎ ‎یعنی‎ ‎عربستان‎ ‎و‎ ‎امارات‎ ‎دارد‎ ‎مانند‎ ‎حمله‎ ‎به‎ ‎نفتکشهای‎ ‎آنها‎ ‎در‎ ‎باب‎ ‎المندب‎ ‎و‎ ‎دریای‎ ‎سرخ‎ ‎یا‎ ‎حملات‎ ‎گسترده‎ ‎سایبری‎ ‎به‎ ‎زیرساخت‎ ‎این‎ ‎کشورها. ‎

 

دولت‎ ‎ترامپ‎ ‎با‎ ‎هدف‎ ‎افزایش‎ ‎فشار‎ ‎بر‎ ‎ایران، ‎ ‎نام‎ ‎سپاه‎ ‎پاسداران‎ ‎انقلاب‎ ‎اسلامی‎ ‎را‎ ‎نیز‎ ‎وارد‎ ‎فهرست‎ ‎گروههای‎ ‎تروریستی‎ ‎کرده‎ ‎است. ‎مجلس‎ ‎ایران‎ ‎نیز‎ ‎در‎ ‎پاسخ، ‎ ‎فرماندهی‎ ‎ارتش‎ ‎آمریکا‎ ‎در‎ ‎خاورمیانه‎ ‎را‎ ‎تروریستی‎ ‎شناخت. ‎در‎ ‎عین‎ ‎حال‎ ‎به‎ ‎نظر‎ ‎میرسد‎ ‎رهبران‎ ‎ایران‎ ‎به‎ ‎دنبال‎ ‎از‎ ‎سرگیری‎ ‎برنامه‎ ‎هسته ای‎ ‎نیز‎ ‎هستند. ‎تا‎ ‎امروز‎ ‎علیرغم‎ ‎محرومیت‎ ‎از‎ ‎مزایای‎ ‎اقتصادی‎ ‎برجام، ‎ ‎ایران‎ ‎به‎ ‎مفاد‎ ‎این‎ ‎توافق‎ ‎پایبند‎ ‎مانده‎ ‎است. ‎در‎ ‎طی‎ ‎سال‎ ‎گذشته‎ ‎ایران‎ ‎تلاش‎ ‎داشت‎ ‎با‎ ‎توسل‎ ‎به‎ ‎نارضایتی‎ ‎دیپلماتیک‎ ‎از‎ ‎تصمیمات‎ ‎دولت‎ ‎ترامپ، ‎ ‎در‎ ‎برابر‎ ‎فشارها‎ ‎مقاومت‎ ‎کرده‎ ‎و‎ ‎تا‎ ‎برگزاری‎ ‎انتخابات‎ ‎بعدی‎ ‎آمریکا‎ ‎منتظر‎ ‎بماند. ‎اما‎ ‎به‎ ‎نظر‎ ‎میرسد‎ ‎اجماع‎ ‎سیاسی‎ ‎داخل‎ ‎ایران‎ ‎برای‎ ‎تداوم‎ ‎پایبندی‎ ‎به‎ ‎برجام‎ ‎در‎ ‎حال‎ ‎فروپاشی‎ ‎است. ‎

سالگرد خروج

در نخستین‎ ‎سالگرد‎ ‎خروج‎ ‎امریکا‎ ‎از‎ ‎برجام، ‎ ‎دنباله‎ ‎کنش‎ ‎و‎ ‎واکنش‎ ‎هایی‎ ‎که‎ ‎دولت‎ ‎ترامپ‎ ‎استارت‎ ‎آنها‎ ‎را‎ ‎در‎ ‎چارچوب‎ ‎کمپین‎ ‎فشار‎ ‎حداکثری‎ ‎بر‎ ‎ایران‎ ‎زده، ‎ ‎موجب‎ ‎پدید‎ ‎آمدن‎ ‎شرایط‎ ‎نامطلوبی‎ ‎شده‎ ‎که‎ ‎ریسک‎ ‎برخورد‎ ‎نظامی‎ ‎را‎ ‎بالا‎ ‎برده‎ ‎است.

 

هزاران‎ ‎نیروی‎ ‎آمریکایی‎ ‎و‎ ‎ایرانی‎ ‎در‎ ‎سوریه، ‎ ‎عراق‎ ‎و‎ ‎خلیج فارس‎ ‎به‎ ‎فاصله‎ ‎کمی‎ ‎از‎ ‎هم‎ ‎حضور‎ ‎دارند.

 

علیرغم‎ ‎خشم‎ ‎جهانی‎ ‎از‎ ‎فاجعه‎ ‎انسانی‎ ‎در‎ ‎یمن، ‎‎عربستان ‎و‎ ‎امارات‎ ‎به‎ ‎حملات‎ ‎هوایی‎ ‎خود‎ ‎علیه‎ ‎حوثی‎ ‎ها‎ ‎ادامه‎ ‎میدهند.

 

اسراییل‎ ‎نیز‎ ‎مرتبا‎ ‎به‎ ‎اهداف‎ ‎ایرانی‎ ‎در‎ ‎سوریه‎ ‎حمله‎ ‎میکند. ‎در‎ ‎این‎ ‎وضعیت‎ ‎سناریوی‎ ‎برانگیختن‎ ‎عمدی‎ ‎یا‎ ‎اتفاقی‎ ‎برخورد‎ ‎نظامی‎ ‎میان‎ ‎ایران‎ ‎و‎ ‎آمریکا، ‎ ‎دور‎ ‎از‎ ‎ذهن‎ ‎نیست. ‎

اگر…

اگر‎ ‎ایران‎ ‎یا‎ ‎گروههای‎ ‎نیابتی‎ ‎وابسته‎ ‎به‎ ‎آن، ‎ ‎پاسخی‎ ‎به‎ ‎فشارهای‎ ‎امریکا‎ ‎بدهند‎ ‎که‎ ‎موجب‎ ‎ریختن‎ ‎خون‎ ‎نظامیان‎ ‎آمریکایی‎ ‎شده‎ ‎یا‎ ‎به‎ ‎زیرساختهای‎ ‎نفتی‎ ‎حیاتی‎ ‎در‎ ‎منطقه‎ ‎صدمه‎ ‎بزند، ‎ ‎کنترل‎ ‎اوضاع‎ ‎خیلی‎ ‎ ‎زود‎ ‎از‎ ‎دست‎ ‎همه‎ ‎خارج‎ ‎می شود.

 

برخلاف‎ ‎سالهای‎ ‎پایانی‎ ‎در‎ ‎دولت‎ ‎اوباما، ‎ ‎اکنون‎ ‎خط‎ ‎ارتباطی‎ ‎مستقیمی‎ ‎در‎ ‎سطوح‎ ‎بالا‎ ‎میان‎ ‎ایران‎ ‎و‎ ‎آمریکا‎ ‎برای‎ ‎مدیریت‎ ‎بحران‎ ‎وجود‎ ‎ندارد. ‎تندروها‎ ‎در‎ ‎هر‎ ‎دو‎ ‎طرف‎ ‎نیز‎ ‎به‎ ‎درگیری‎ ‎نظامی‎ ‎دو‎ ‎کشور‎ ‎بی‎ ‎رغبت‎ ‎نیستند. ‎

‎اما…

‎ترامپ‎ ‎علاقه ای‎ ‎به‎ ‎یک‎ ‎نبرد‎ ‎جدید‎ ‎در‎ ‎خاورمیانه‎ ‎ندارد. ‎اما‎ ‎تجربه‎ ‎نشان‎ ‎داده‎ ‎که‎ ‎مانند‎ ‎طوفان های‎ ‎توییتری، ‎او‎ ‎علاقه‎ ‎دارد‎ ‎با‎ ‎شدت‎ ‎به‎ ‎هر‎ ‎رفتار‎ ‎تحریک‎ ‎آمیز‎ ‎ایران‎ ‎پاسخ‎ ‎دهد. ‎به‎ ‎علاوه‎ ‎میتوان‎ ‎تصور‎ ‎کرد‎ ‎که‎ ‎هر‎ ‎گونه‎ ‎اقدام‎ ‎تنش زا‎ ‎از‎ ‎سوی‎ ‎ایران‎ ‎موجب‎ ‎افزایش‎ ‎فشار‎ ‎حامیان‎ ‎محافظه‎ ‎کار‎ ‎دولت‎ ‎ترامپ، ‎ ‎تندروهای‎ ‎کنگره‎ ‎و‎ ‎متحدان‎ ‎منطقه ای‎ ‎امریکا‎ ‎بر‎ ‎کاخ‎ ‎سفید‎ ‎خواهد‎ ‎شد‎ ‎تا‎ ‎پاسخی‎ ‎نظامی‎ ‎به‎ ‎ایران‎ ‎داده‎ ‎شود. ‎افرادی‎ ‎مانند‎ ‎مشاور‎ ‎امنیت‎ ‎ملی‎ ‎سابق، ‎ ‎مک‎ ‎مستر‎ ‎و‎ ‎وزیر‎ ‎دفاع‎ ‎پیشین‎ ‎جیمز‎ ‎متیس‎ ‎نیز‎ ‎دیگر‎ ‎در‎ ‎کنار‎ ‎ترامپ‎ ‎حضور‎ ‎ندارند‎ ‎تا‎ ‎مشورت‎ ‎معقولی‎ ‎به‎ ‎او‎ ‎برسانند. ‎ترامپ‎ ‎اکنون‎ ‎در‎ ‎محاصره‎ ‎افرادی‎ ‎مانند‎ ‎مایک‎ ‎پومپئو‎ ‎و‎ ‎بولتون‎ ‎است‎ ‎که‎ ‎مدتها‎ ‎خواهان‎ ‎حمله‎ ‎نظامی‎ ‎به‎ ‎ایران‎ ‎بودند. ‎

 

در‎ ‎واقع‎ ‎مشاوران‎ ‎ترامپ‎ ‎در‎ ‎حال‎ ‎زمینه سازی‎ ‎برای‎ ‎رسیدن‎ ‎به‎ ‎همین‎ ‎فرجام‎ ‎بوده‎ ‎و‎ ‎توجیه‎ ‎قانونی‎ ‎آن‎ ‎را‎ ‎در‎ ‎دستور‎ ‎کار‎ ‎دارند. اما ‎ماه‎ ‎گذشته‎ ‎در‎ ‎یکی‎ ‎از‎ ‎جلسات‎ ‎کنگره، ‎ ‎سناتور‎ ‎پال‎ ‎از‎ ‎پومپئو‎ ‎پرسید‎ ‎که‎ ‎آیا‎ ‎فکر‎ ‎میکند‎ ‎مجوز‎ ‎قانونی‎ ‎سال‎ ‎‏۲۰۰۱‏‎ ‎برای‎ ‎حمله‎ ‎به‎ ‎القاعده، ‎اما آیا ‎در‎ ‎اقدام‎ ‎نظامی‎ ‎علیه‎ ‎ایران‎ ‎نیز‎ ‎قابل‎ ‎استناد‎ ‎است؟

 

‎پومپئو‎ ‎از‎ ‎دادن‎ ‎یک‎ ‎پاسخ‎ ‎صریح‎ ‎طفره‎ ‎رفت‎ ‎اما‎ ‎مدعی‎ ‎شد‎ ‎که‎ ‎ارتباط‎ ‎میان‎ ‎ایران‎ ‎و‎ ‎القاعده‎ ‎مورد‎ ‎تردید‎ ‎نیست. ‎

 

اگر…

در‎ ‎این‎ ‎صورت‎ ‎اگر‎ ‎ایران‎ ‎برنامه‎ ‎هسته ای‎ ‎خود‎ ‎را‎ ‎از‎ ‎سر‎ ‎بگیرد، ‎ ‎باید‎ ‎انتظار‎ ‎داشته‎ ‎باشیم‎ ‎تقاضا‎ ‎برای‎ ‎حملات‎ ‎موردی‎ ‎که‎ ‎اسراییل‎ ‎از‎ ‎سال‎ ‎‏۲۰۰۹‏‎ ‎تا‎ ‎‏۲۰۱۲‏‎ ‎آن‎ ‎را‎ ‎مطالبه‎ ‎میکرد، ‎ ‎بار‎ ‎دیگر‎ ‎مطرح‎ ‎شود.

 

حمایت‎ ‎ترامپ‎ ‎از‎ ‎بنیامین‎ ‎نتانیاهو، ‎ ‎غیر‎ ‎مشروط‎ ‎و‎ ‎قطعی‎ ‎بوده‎ ‎و‎ ‎به‎ ‎نظر‎ ‎میرسد‎ ‎ریشه‎ ‎در‎ ‎محاسبات‎ ‎سیاست‎ ‎داخلی‎ ‎دولت‎ ‎او‎ ‎دارد.

 

نزدیکان‎ ‎ترامپ‎ ‎نیز‎ ‎مایل‎ ‎هستند‎ ‎که‎ ‎ترامپ‎ ‎را‎ ‎برای‎ ‎نشان‎ ‎دادن‎ ‎چراغ‎ ‎سبز‎ ‎به‎ ‎اسراییل‎ ‎به‎ ‎منظور‎ ‎حمله‎ ‎به‎ ‎ایران‎ ‎تشویق‎ ‎کنند. ‎در‎ ‎سال‎ ‎‏۲۰۱۵‏‎ ‎نیز‎ ‎بولتون‎ ‎بهترین‎ ‎راه‎ ‎برای‎ ‎حذف‎ ‎تهدید‎ ‎ایران‎ ‎را‎ ‎حمله‎ ‎اسراییل‎ ‎با‎ ‎پشتیبانی‎ ‎امریکایی‌ها‎ ‎‎دانسته‎ ‎بود. ‎

 

همه‎ ‎این‎ ‎عوامل‎ ‎شرایط‎ ‎بسیار‎ ‎خطرناکی‎ ‎را‎ ‎به‎ ‎وجود‎ ‎آورده اند. ‎قبل‎ ‎از‎ ‎اینکه‎ ‎اوضاع‎ ‎از‎ ‎کنترل‎ ‎خارج‎ ‎شود، ‎ ‎تصمیم‎ ‎عاقلانه‎ ‎برای‎ ‎دولت‎ ‎ترامپ‎ ‎این‎ ‎است‎ ‎که‎ ‎از‎ ‎گفتمان‎ ‎خصمانه‎ ‎خود‎ ‎عقب‎ ‎بنشیند، ‎ ‎کانال‌های‎ ‎ارتباطی‎ ‎در‎ ‎سطوح‎ ‎بالا‎ ‎با‎ ‎تهران‎ ‎برقرار‎ ‎کند‎ ‎و‎ ‎حسن‎ ‎نیت‎ ‎برای‎ ‎آغاز‎ ‎مذاکرات‎ ‎را‎ ‎با‎ ‎اشاره‎ ‎به‎ ‎تمایل‎ ‎برای‎ ‎بازگشت‎ ‎به‎ ‎برجام‎ ‎نشان‎ ‎دهد.

 

‎اما‎ ‎احتمال‎ ‎اتخاذ‎ ‎این‎ ‎رویکرد‎ ‎از‎ ‎سوی‎ ‎دولت‎ ‎ترامپ‎ ‎نزدیک‎ ‎به‎ ‎صفر‎ ‎است.

 

‎واشنگتن‎ ‎در‎ ‎حال‎ ‎افزودن‎ ‎بر‎ ‎فشارهای‎ ‎سیاسی‎ ‎و‎ ‎اقتصادی‎ ‎است‎ ‎و‎ ‎ترامپ‎ ‎چه‎ ‎بداند‎ ‎و‎ ‎چه‎ ‎نداند، ‎ ‎نشانه ها‎ ‎از‎ ‎حرکت‎ ‎دولت‎ ‎او‎ ‎به‎ ‎سوی‎ ‎جنگ‎ ‎حکایت‎ ‎دارند. ‎